تزکیه و تهذیب نفس از دیدگاه امام خمینی (س)

«آن چیزی که در رأس همه امور است، برای همه ماها اول تهذیب نفس است و در خلال او تهذیب مردم است. اگر انسان خودش مهذب نباشد نمی تواند دیگران را تهذیب کند.» (صحیفه امام، ج ۱۵، ص: ۵۰۵)

«همه ما مکلفیم به اینکه تزکیه‏ بشویم‏. بعثت برای تزکیه آمده است. اگر تزکیه نباشد، هر چه در نفس واقع بشود، هر چیزی که در نفس بیاید، حجاب انسان است. همه مکلفیم که تزکیه‏ بشویم‏ تا بتوانیم از نور الهی و نور قرآن استفاده کنیم. » (صحیفه امام، ج ۱۴، ص: ۳۹۴)

مراحل و عوامل تهذیب نفس از نظر امام خمینی (س)

بیداری :  «منزل اوّل‏ انسانیت‏ «یقظه» است. و آن بیدار شدن از خواب غفلت و هشیار شدن از سکر طبیعت است، و فهمیدن اینکه انسان مسافر است، و هر مسافر زاد و راحله می‏خواهد. زاد و راحله انسان خصال خود انسان است.»( شرح چهل حدیث، ص: ۹۸)

شناخت عیوب: ا«کسی نیست‏ که‏ بتواند بگوید که من دیگر بی‏ عیب هستم. اگر بعض اشخاص پیدا بشود که خوب، بسیاری از عیوب را ندارند، لکن بی‏عیب ما نداریم در دنیا، و ما باید همیشه توجهمان به آن عیوب خودمان باشد. عیوب احتمالی، نمی‏گویم عیوب دارند، عیوب احتمالی. و انسان که بخواهد برای خدا کار بکند و به مقام انسانیت برسد، باید همیشه دنبال این باشد که ببیند چه عیبی دارد. دنبال این نباشد که ببیند چه حسنی دارد. برای اینکه، دنبال اینکه چه عیبی دارد، می‏شود که انسان درصدد رفع او برآید، و دنبال اینکه چه حسنی دارد، پرده می‏شود در چشم انسان و نمی‏تواند عیوب خودش را ببیند» (صحیفه امام، ج۱۷: ص ۲۴۶)

سپاسگزاری : «از اموری که انسان را معاونت‏ کامل‏می‏نماید در مجاهده با نفس و شیطان، و باید انسان سالک مجاهد خیلی مواظب آن باشد، «تذکّر» است. ... و آن در این مقام عبارت است از یاد خدای تعالی و نعمتهایی که به انسان مرحمت فرموده.

بدان که از امور فطریه، که هر انسان جبلة و فطرة بدان حکم می‏کند، احترام منعم است. و هر کس در کتاب ذات خود اگر تأملی کند، می‏بیند که مسطور است که باید از کسی که به انسان نعمتی داد احترام کند. و معلوم است هر چه نعمت بزرگتر باشد و منعم در آن انعام بی غرضتر باشد، احترامش در نظر فطرت لازمتر و بیشتر است‏» (شرح چهل حدیث، ص: ۱۰)

موانع تزکیه و تهذیب نفس در نگاه امام خمینی (س)

پیروی از هوای نفس:  «هر قدمی که به تبعیت‏ هوای‏ نفس‏ برداشته شود، به همان اندازه منع از حق کند و حجاب از حقیقت شود و از انوار کمال انسانیت و اسرار وجود آدمیت محجوب گردد، و به عکس، هر قدمی که بر خلاف میل نفس و هوای آن بردارد، به همان اندازه رفع حجاب شود و نور حق در مملکت جلوه کند.» (شرح چهل حدیث، ص: ۱۷۰)

حب دنیا: «بدان که نفس‏ در هر حظی‏ که‏از این عالم می ‏برد در قلب اثری از آن واقع می‏شود که آن تأثر از ملک و طبیعت است و سبب تعلق آن است به دنیا. و التذاذات هر چه بیشتر باشد قلب از آن بیشتر تأثر پیدا می‏کند و تعلق و حبش بیشتر می‏گردد، تا آنکه تمام وجهه قلب به دنیا و زخارف آن گردد. و این منشأ مفاسد بسیاری است.تمام خطاهای انسان و گرفتاری به معاصی و سیّآت برای همین محبت و علاقه است‏.» (شرح چهل حدیث، ص: ۱۲۳)

انکار مقامات و مدارج غیبیه معنویه: «بدترین‏ خارهای‏ طریق‏ کمال‏ و وصول‏ به مقامات معنویه، که از شاهکارهای بزرگ شیطان قطّاع الطریق است، انکار مقامات و مدارج غیبیه معنویه است، که این انکار و جحود سرمایه تمام ضلالات و جهالات است و سبب وقوف و خمود است، و روح شوق را که براق وصول به کمالات است می‏میراند و آتش عشق را که رفرف معراج روحانی کمالی است خاموش می‏کند، پس انسان را از طلب باز می‏دارد

بدترین خارهای طریق کمال و وصول به مقامات معنویه، که از شاهکارهای بزرگ شیطان قطّاع الطریق است، انکار مقامات و مدارج غیبیه معنویه است، که این انکار و جحود سرمایه تمام ضلالات و جهالات است و سبب وقوف و خمود است، و روح شوق را که براق وصول به کمالات است می میراند و آتش عشق را که رفرف معراج روحانی کمالی است خاموش می کند، پس انسان را از طلب باز می دارد.» ( شرح چهل حدیث، ص: ۵۰۷)