گفتار بیستم. خدمت‌رسانی به مردم
حضرت زین العابدین (علیه‌السلام) در فراز دیگری از دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای رحمان می‌خواهد: «و اجر للناس علی یدی الخیر»؛ بارالها با دستان من برای مردم خیر و خوبی جاری کن. حاجت امام در این فراز این است که خدای متعال توفیق دهد تا همواره یاری‌رسان و نیکی کننده به مردم باشد.
«خیر» مفهومی کلی است که همه اعمال صالحه را دربر می‌گیرد و منظور از آن در این فراز دعای شریف، احسان و نیکی به مردم است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص297)
خیر، از نظر زمان و مدتِ سریان، دو گونه است. گاهی نیکی و خیر، دفعی و لحظه‌ای و محدود است؛ مثلاً اطعام و سیرکردن یک نیازمند. این‌گونه احسان، به دلیل آنکه حاجت انسانی را برآورده می‌کند، دارای فضیلت و پاداش است. گونه دیگری از خیر، نیکی و احسانِ مداوم یا جاری است؛ برای مثال فردی سنتِ حسنه‌ای را احیا می‌کند یا مالی را برای ساختن بیمارستانی که مورد نیاز مردم است، وقف می‌کند. این‌گونه اعمال چون دامنه وسیع‌تری دارند، لاجرم پاداش و فضیلت بیشتری را در پی دارند. آنچه در میان عامه مردم رواج دارد که: «به نیازمند ماهی نده، بلکه به او ماهیگیری بیاموز» نیز به همین معنا اشاره دارد، به عبارت بهتر انسان می تواند با عمل خود، جریانی پایدار از احسان و نیکی را پدید آورد که ماندگار و مداوم است. البته رفع نیازهای آنی و لحظه‌ای افراد نیز لازم است؛ لیکن اگر انسانی در پی رفع دائمی نیاز و حل اساسی معضلات است، باید پایه‌گذار فضیلت‌هایی پایدار باشد تا هم خود فرد از پاداش آن عملِ خیر بهره‌مند گردد و هم شرایط را برای رفع نیازهای انسان‌های دیگر فراهم کند.
توجه به این نکته ضروری است که احسان و نیکوکاری در امور مالی و مادی منحصر نیست، بلکه نیکی و خیر پایدار، انواع گوناگونی دارد. هم‌فکری و مشاوره به فردی که در پی انجام کاری پسندیده است؛ سعی در جلوگیری از زیان و آسیب‌های فردی و اجتماعی؛ همدلی، همیاری و همدردی با مظلومان و نیازمندان؛ کمک به اصلاح عقاید افراد، کمک و تعاون به افراد برای انجام واجبات و ترک بدی‌ها و محرمات؛ مشارکت در اموری که ترویجِ فضائل فردی و اجتماعی را موجب می‌شود و...، از جمله خیرهایی است که می‌توان برای ساختن جامعه‌ای بهتر و افرادی بافضیلت‌تر، انجام داد.
خیررسانی به هم نوعان از دستورات مؤکد دین اسلام است. پیامبر اکرم درباره جایگاه و ارزش خدمت‌رسانی به مردم می‌فرماید: «خدمة المؤمن لأخیه درجة لایدرک فضلها الا بمثلها» (مستدرک الوسائل/ ج12/ ص429)؛ خدمت و کمک مؤمن به برادر دینی‌اش، چنان رتبه و درجه‌ای دارد که فضیلت آن جز با مقایسه با امثال آن درک نمی‌شود. ایشان همچنین می‌فرماید: «الخلق عیال الله تعالی، فأحب الخلق الی الله من نفع عیال الله، او ادخل علی اهل البیت سروراً» (اصول کافی/ ج2/ ص164)؛ انسان‌ها عیال و خاندان خدای متعال هستند. محبوب‌ترین افراد نزد خدا کسی است که به انسان‌ها به عنوان خاندان خدا نفعی برساند یا شادمانی و شعفی در قلب اهل‌بیت خدا پدید آورد.
این حدیث شریف به این نکته لطیف اشاره دارد که باید نگاه ما به مردم، از تفاوت‌های ظاهری و باطنی و اختلاف‌هایی که در عقیده و افکار وجود دارد، فارغ باشد و باید آنها را خانواده و اهل‌بیت حضرت حق بدانیم و در رفتار با آنها به یاد داشته باشیم که عیال الله هستند و با نهایت اکرام و احترام با آنها برخورد کنیم و سعی و تلاشمان به دست آوردن دل آنها و گشودن گره از مشکلات آنها باشد.
مؤمن باید از حال اطرافیان و نزدیکانش آگاه باشد و رفع حوائج آن‌هارا وظیفه خود بداند و به مسئولیت خود در قبال آنها آگاه باشد که پیامبر گرامی اسلام فرمود: «ما آمن بالله و الیوم الآخر من بات شبعاناً و جاره جائع»؛ (بحارالانوار/ ج74/ ص191) کسی که سیر باشد و اطرافیانش نیازمند و گرسنه باشند، به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده است؛ یعنی پیامبر اکرم رسیدگی و رفع حاجت همسایگان، نزدیکان و اطرافیان را شرط صحت ایمان می‌داند.
امام صادق علیه‌السلام در روایتی از پیامبر نقل می‌کند: «سئل رسول الله من احب الناس الی الله؟ قال: انفع الناس للناس» (اصول کافی/ ج2/ ص164) از پیامبر مکرم اسلام پرسیده شد محبوب‌ترین افراد نزد خدا کیست و حضرت پاسخ داد: کسی که بیشترین نفع و سود را به مردم برساند.
تأمل در روایات یادشده، این نکته را روشن می‌سازد که کمک‌رسانی و رفع نیاز به مؤمنان یا مسلمانان اختصاص ندارد، بلکه توصیه این است که همه انسان‌ها را عیال الله بدانیم و برای احسان و نیکی به آنها از آیین و مذهبشان نپرسیم.
امام سجاد (علیه‌السلام) نیز در این بخش دعا، توفیقِ خدمت به «همه مردم» را از خدای سبحان مسئلت می‌کند و ما نیز به پیروی از حضرت ایشان، از خدای متعال درخواست می‌کنیم، ما را وسیله خیر و نیکی به همه انسان