دهمین حق
یعود مرضته
«حق عیادت، نیاز انسان به همدلی و همراهی دیگران»
از زمره حقوق مسلمانان بر یکدیگر آن است که هرگاه که یکی از مسلمانان بیمار شد، دیگران از او عیادت کنند.
پیش از بیان این حق، بی مناسبت نیست که یادآور شویم که بیماری و سختی از اموری است که خدای سبحان بر بندگان خویش وارد می کند، تا اجر و ثوابی نصیب بنده شود و از امتحان الهی سربلند بیرون آید. حضرت صادق علیه السلام می فرماید: «بزرگی فرد در بزرگی بلاست. و خدای سبحان دوست نمی دارد قومی را مگر اینکه آن ها را مبتلا می نماید.» [1] و چنین است که عیادت بیمار، حضور بر بالین کسی است که به امتحان الهی وارد شده است.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در بیان ثواب این امر می فرمایند: «عیادت کننده بیمار در رحمت خداوند غوطه ور است.»[2] و باز از ایشان روایت شده که: «هرگاه کسی به عیادت برادر بیمارش رود، چنان است که گویی از نخلستان بهشت میوه می چیند.» [3] همچنین روایت دیگری از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که می فرمایند: «خدای عزوجل در روز قیامت می فرماید: ای پسر آدم! من بیمار شدم اما عیادتم نکردی؟ عرض می کند: پروردگارا، چگونه تو را عیادت کنم حال آن که تو پروردگار جهانیان هستی؟ می فرماید: مگر ندانستی که فلان بنده ام بیمار شد و عیادتش نکردی، مگر نمی دانستی که اگر به عیادتش روی، مرا نزد او می یابی؟»[4]
نکته: یکی از عللی که انسان ها به عیادت بیمار ترغیب شده اند، آن است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:«به عیادت بیمار بروید و در تشییع جنازه شرکت کنید، چراکه شما را به یاد آخرت می اندازد.» [5] و فراموش نکنیم که به فرموده نبی مکرّم صلی الله علیه و آله «لولا ثلاثٌ فی ابن آدم ما طأطأ رأسه شئ: المرض و الفقر و الموت، کلهم فیه و إنه معهن لو ثاب: اگر سه چیز در فرزندان آدم نبود، سر خویش را به هیچ چیز فرو نمی آوردند. این سه چیز عبارت است از مرض، فقر و مرگ که هر سه با انسان تا موقع بازگشت، همراه است.» [6] پس عیادت بیمار ما را با این واقعیت مواجه می سازد که چه مقدار ضعیف هستیم و چه مقدار در معرض آسیب های پیرامونی قرار داریم و اگر لطف خداوند و نعمت سلامتی را اینک همراه داریم، باید شکرگزار او باشیم.
در اینجا می توان به حکمتی دیگر برای «لزوم عیادت از مریض» نیز اشاره کرد. آدمی بیش از هر زمان دیگر، در لحظه های عسرت و سختی به همدم نیاز دارد. انسان موجودی مدنی است و تنهایی برای او طاقت فرساست. و این یکی از بزرگترین تفاوت های انسان با حیوانات دیگر است. اینکه قرآن، همسر را عامل آرامش دانسته است، چنانکه می فرماید: «و من آیاته أن خلق لکم من أنفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها: و از جمله نشانه های او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرامش یابید.»[7] و این که دیدار و رفت و آمد بین مسلمانان، آن مقدار در دستورات اسلامی مورد سفارش واقع شده است، خود دلیلی است بر این که انسان محتاج همراهی و هم صحبتی و همدلی است. و این احتیاج آنگاه بیشتر می شود که انسان در سختی و مشکلات بیشتری است و به همین جهت نیز به تسلّی و مؤانست دوستان خود محتاج تر است و همه ما در زندگی خویش، این مطلب را به نوعی لمس کرده ایم که مؤانست با دوستان چه مقدار در کاهش آلام و سختی ها مؤثر است. ضمن آن که رفت و آمد و دید و بازدید به فرموده پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بذر محبت را در دل ها می رویاند. [8] و به فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام عامل آبادانی دل هاست. [9]
فراموش نکنیم که جامعه انسانی بر احتیاج متقابل انسان ها به هم شکل گرفته است. پس اگر شما به احتیاج دیگران به موقع و به بهترین وجه پاسخ گویید، این امر باعث پیدایش فرهنگ انسانی در جامعه می شود و طبیعتاً در موقعی که لازم است، احتیاجات شما به نحو مطلوب پاسخ داده می شود. تأکیدات شدید اسلام بر مراودات مسلمانان با یکدیگر تلاش مؤثری است که جامعه ای مبتنی بر عاطفه و همدلی و همیاری ساخته شود. لذاست که می بینیم امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هیچ مسلمانی نیست که برای خدا به دیدن برادر مسلمانش برود، مگر آنکه خدای سبحان او را ندا می دهد که ای دیدار کننده! رستگار شدی، بهشت گوارایت باد.» [10]
نکته جالب دیگری که از احادیث معصومین علیهم السلام استفاده می شود، آن است که از نظر ایشان این رفت و آمدها، همانطور که باعث زنده شدن دل ها می شود، باعث می شود احادیث اهل بیت علیهم السلام در میان مردمان شیوع یابد. و این احادیث نیز عاملی می شوند که ما با هم مهربان تر باشیم.» [11]
از این روایت به خوبی استفاده می شود که مهربانی و همدلی، در نگاه امام صادق علیه السلام باید نتیجه خواندن معارف اسلامی و ثمره مراودات ما باشد و گویی حضرت با شیواترین زبان می فرمایند: «آن گاه که دین آسمانی حقوق شما را به شما یادآوری کرد و شما در اثر همراهی و همدلی نسبت به آن توجه پیدا کردید، جامعه ای مهربان تر و بهتر می یابید.»
پایان سخن، فرموده رسول مهربانی حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله که: بهترین مردمان کسی است که مؤمنان با او الفت می گیرند و در کسی که الفتی با دیگران ندارد و دیگران نیز الفتی با او ندارند، خیری نیست.» [12] و «فردای قیامت نزدیک ترین شما به من کسی است که خوش خوتر و به مردم نزدیک تر است.» [13]
[1] . کافی، مرحوم کلینی، ج2، ص252.
[2] . کنز العمال، هندی، 25141.
[3] . النهایه، ج2، ص24.
[4] . ترجمه میزان الحکمه، ج11، ص5531.
[5] . کنز العمال، هندی، 25143.
[6] . الخصال، شیخ صدوق، ص113.
[7] . سوره روم، آیه 21.
[8] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج74، ص355.
[9] . همان، ج77، ص208.
[10] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج74، ص347.
[11] . کافی، مرحوم کلینی، ج2، ص186.
[12] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج75، ص265.
[13] . همان، ج77، ص150.