اکران خصوصی مستند "بانو قدس‌ایران" و نشست پرسش و پاسخ با حضور کارگردان و تهیه کنندۀ این فیلم در نگارستان امام خمینی (ره) اصفهان
به گزارش روابط عمومی موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی (س) اصفهان اولین اکران خصوصی این مستند در اصفهان با حضور مصطفی رزاق کریمی، کارگردان، علیخانی، نمایندۀ موسسۀ عروج فیلم، رئیس شبکه مستند ، عباس کمساری، مدیر موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، سیدمحسن طباطبایی پور رییس انجمن سینماگران اصفهان، محمد عیدی، معاون فرهنگی شهرداری اصفهان، مصطفی حیدری، رییس دفتر تخصصی سینما و رضا دهقانی، رییس امور سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در نگارستان امام خمینی (ره) اصفهان برگزار شد.
پژمان نظرزاد، به عنوان مجری کارشناس، برنامه را به شیوۀ پرسش و پاسخ از کارگردان و نمایندۀ موسسۀ تهیه کنندۀ فیلم پیش برد. مصطفی رزاق کریمی ضمن ابراز خوشحالی از این بابت که افتتاحیۀ اکران شهرستان فیلمش با استان اصفهان گره خورده است به اولین سوال مجری در خصوص چرایی انتخاب شخصیت همسر امام خمینی(ره) برای ساخت مستند اینگونه پاسخ داد: بخت بلندی داشتم که این اتفاق در زندگی من افتاد. ۳۴ سال پیش در اتریش معماری و سینما خواندم و فیلم های متعدد پرتره را برای نویسنده های مختلف اتریش و شخصیت های ایرانی مثل علامه محمدتقی جعفری و شهید کلانتری کار کرده ام. این فیلم یک جغرافیای ناشناخته بود و سال ۱۳۹۴ که ساخت آن از سوی موسسۀ عروج فیلم به من پیشنهاد شد اطلاعاتی در مورد موضوع آن نداشتم. سال های دور و در زمان کودکی همراه با پدر و مادرم به دیدن امام رفته بودیم و وقتی صحبت از فیلمی در مورد همسر ایشان شد این خاطرۀ دور باعث ایجاد یک اتفاق درونی در من شد.
"بانو قدس‌ایران" فیلم تخیلی نیست
وی در خصوص مراحل شکل گیری این مستند گفت: در وهلۀ اول، کتاب هایی به من پیشنهاد شد تا بعد از خواندن آن به درخواست موسسۀ عروج فیلم پاسخی مبنی بر رد یا قبول ساخت مستندی با این موضوع بدهم و بدین شکل وارد مرحلۀ تحقیق شدم. زندگی این زوج برای من خیلی جذاب به نظر آمد و پیشنهاد شروع تحقیقی گسترده تر را دادم تا بعد از انجام آن آمادگی ام را برای ساخت فیلم اعلام کنم. ۱۴ ماه از این ماجرا گذشت تا تحقیقات انجام شد و پذیرفتم که این فیلم را بسازم.
این مستندساز ادامه داد: لحظه لحظۀ فیلم "بانو قدس‌ایران" با حاج حسن آقای خمینی، فرزندان و نوه‌های امام، مرحله به مرحله پیش رفت و من به عنوان یک مستندساز اعتقاد دارم که وقتی کاری را می پذیریم نباید ناله کنیم و مرتب بگوییم که چقدر دشوار است. نکتۀ مهمی که باید در نظر داشت این است که پژوهش، در ساخت چنین مستندی که به زندگی همسر رهبر شیعیان جهان می پردازد اهمیت بسیار دارد. من از آغاز می دانستم که در این کار حریم امام باید حفظ شود و با اینکه به من اعتماد شده بود به هیچ وجه علاقه نداشتم نهانخانۀ امام را دربرابر دیدگان همه به تصویر بکشم. بنابراین هم به این علت و هم به دلیل کم بودن تصاویر ثبت شده از همسر امام سعی کردم کمتر چهرۀ ایشان را در فیلم نشان بدهم.
رزاق کریمی در پاسخ به سوال یکی از مخاطبان در خصوص سندیت صحبت های مطرح شده به ویژه در بخش نریشن فیلم اظهار کرد: هیچ تخیلی در این مستند وجود ندارد. خانم قلم خوبی داشته اند و نوشته های زیادی از ایشان به جا مانده است که ما تنها برای ایجاد پل هر قدر لازم بوده از آن استفاده کرده ایم، اما ادبیات ایشان حفظ شده و هر چه از زبان این خانم بیان می شود بر اساس نوشته های خودشان است. این بانو به قدری به ادبیات علاقمند بوده اند که برای هر نوشته سه نسخۀ چرک نویس، اصلاحی و پاک نویس داشتند. زندگی حاج خانم، فراز و نشیب های بسیاری داشته و من نیز برآن نبودم که در فیلم‌نامه نگاری و خاطره‌نویسی ایشان را نشان بدهم بنابراین به این شیوه کار کردم. بحث نامه ها و نثر ایشان آنقدر مهم است که خود می تواند موضوع یک مستند مستقل باشد.
این کارگردان، علت پرداختن به بخش هایی از زندگی حاج مصطفی خمینی در مستند خود را چنین بیان کرد: شخصیت حاج آقا مصطفی برای عموم مردم ما ناشناخته است و من لازم دیدم که در تحقیقات خود به این موضوع بپردازم. خانوادۀ امام نیز دوست داشتند که در مورد ایشان صحبت کنند و خود حاج حسن آقای خمینی در بخشی از فیلم می گوید که مرگ هیچ کس حتی مرگ امام و حاج احمد برای این مادر به اندازۀ فوت آقا مصطفی سنگین نبوده است. به هر حال ایشان فرزند اول حاج خانم بوده اند و همه اینها موجب شد که در فیلم به گوشه‌ای از زندگی این شخصیت اشاره شود.
وی در پاسخ به سوال یکی از مخاطبان پیرامون چگونگی ضبط مصاحبه با نزدیکان امام گفت: معتقدم که سینمای مستند به پژوهش اجرایی نیاز دارد، تا حدی که آن را می توان آذوقۀ فیلم نامید. سناریو باید بر اساس تحقیق نوشته شود و همین مسئله باعث می شود که کارگردان و تهیه کننده تکلیف خود را بدانند. شاید جالب باشد که بدانید آنقدر در این تحقیقات پیش رفته بودیم که می دانستیم نوۀ امام باید کجا بنشیند و دختر او و محافظ بیت کجا. به روحیات و نشست و برخاست آنان اشراف داشتیم و تقریبا ۵۰ درصد سوال ها حل شده بود و همه می دانستند باید در مورد چه چیزی صحبت کنند. ما با خانوادۀ امام مصاحبه نکردیم بلکه درد دل کردیم و آن ها نیز ما را محرم دانستند و حرف هایشان را به ما زدند.
رزاق کریمی ادامه داد: طی تحقیق، به این نتیجه رسیده بودم که در سناریو اجازه ندهم احساسات بیننده تکمیل شود. معمولا می بینیم که فیلمسازان، شخصی که جلوی دوربینشان قرار می گیرد را به چشم یک ابزار می بینند و دوست دارند او را به گریه بیندازند یا به آخر خط برسانند. من در ترکیب موضوعات حق دریافت و انتخاب را برای مخاطب قائل شدم و اجازه دادم که هر شخصیتی قصۀ خود را روایت کند.
سانسور نشدیم
یکی از بینندگان از کارگردان خواست تا در مورد ممیزی های فیلم خود صحبت کند و او در این باره گفت: لازم است از حاج حسن آقا تشکر ویژه داشته باشم به این دلیل که حامی این موضوع بود. اتفاق مهمی که افتاد این بود که فیلم، به هیچ وجه سانسور نشد و خود بنده مرزهایی را برای خودم تعیین کرده بودم که از آن عبور نمی کردم. مسئولیت بزرگی بر دوش من بود و وقتی پایم را به اندرونی بیت امام _که هرگز در آن فیلمبرداری نشده بود_ گذاشتم نفسم گرفت. آنچه که برای من گفته شده و در فیلم نیامده به خاطر احترام به حضرت امام و بیت ایشان در دل من می ماند.
تماشا گر دیگری در مورد شیوۀ دسترسی به صحبت های ناشنیدۀ خانم ثقفی سوال کرد و رزاق کریمی پاسخ داد: حاج حسن خمینی و مهدی بروجردی نوۀ امام در اواخر عمر این بانو صدای ایشان را با یک ضبط صوت ساده ثبت کرده بودند و با وجود اینکه این فایل بسیار خراب بود بازسازی هایی انجام گرفت و زیرنویس هم حین پخش آن در فیلم اضافه شد تا برای مخاطب قابل فهم باشد.
یکی از حاضران، خطاب به رزاق کریمی فیلم او را برداشت ساده ای از زندگی همسر امام دانست. او معتقد بود که چون صداهای ضبط شده مربوط به سال های اواخر عمر همسر امام است نمی توان به آن تکیه کرد و کارگردان فیلم در پاسخ به او گفت: شخصیتی که از خانم ثقفی در این فیلم ارائه شده با ایشان فاصله ای ندارد و حرف های دختران و نزدیکان این بانو نیز مهر تاییدی بر همان صحبت های ضبط شده است. توجه داشته باشید که حاج خانم زن مستقل و با استقامتی بوده و صراحت لهجۀ بسیاری نیز داشته اند.
کارگردان مستند "بانو قدس‌ایران" در مورد شیوۀ رسیدن به زبان شاعرانه در این فیلم گفت: من سه اصل مهم برای ساختن مستند دارم که اولی تحقیق خوب است، دومی تحقیق خوب و سومی هم تحقیق خوب. اگر تحقیق درست انجام بگیرد فیلم، زبان خود را پیدا می کند و اگر زبان را پیدا نکردید باید برگردید و دوباره تحقیق کنید. زمانی که سناریو با تحقیق پیش می رود درصد خطای آن کمتر می شود.
رزاق کریمی با اشاره به موسیقی فیلم اظهار کرد: بنده از سال ۱۹۸۶ میلادی در آکادمی موسیقی اتریش با موسیقی آشنا شدم و روی این مقوله نقطه نظراتی دارم. تمام جهش های موسیقی در فیلم گرفته شده و در تیتراژ پایانی آمده است، به این دلیل که نمی خواستم موسیقی، در فیلم گریه کند. موسیقی، نسیم مزرعه است و براساس نوسان های فیلم حرکت می کند.
"بانو قدس ایران"؛ نقطه عطفی در سینمای مستند ایران و جهان
وی در ادامه گفت: نه به این خاطر که فیلم را خودم ساخته ام بلکه به این دلیل که تا دهۀ هفتاد میلادی در کل دنیا خانم ها هیچ روایتی از خود نداشته اند و در این مستند، یک خانم ۸۰ دقیقه روایت زندگی خودش را بیان می کند، "بانو قدس‌ایران" را می توان نقطه عطفی در سینمای مستند ایران و جهان دانست. من این فیلم را برای نسل سوم و چهارم انقلاب ساخته ام چرا که زمان به سرعت می گذرد و آن ها از این تاریخ دور می شوند. حتی امام برای آن ها ناشناخته و دور است چه برسد به همسر او یا حاج آقا مصطفی. پس از اکران فیلم در جشنوارۀ فجر و استقبال بسیار از آن، جوان های زیادی که شاید انقلابی هم نبودند با افکار مختلف، از من تشکر کردند چرا که خانوادۀ امام را نمی شناختند و این فیلم به آن ها کمک کرده بود. امیدوارم اگر کاستی ای وجود دارد که حتما هست فیلمسازان بعدی کار مرا اصلاح کنند و فیلم بهتری در این باره بسازند.